საჯარო სამართლის იურიდიული პირი - საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური წარმოადგენს საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად სტატისტიკის წარმოებისა და სტატისტიკური ინფორმაციის გავრცელების მიზნით შექმნილ დაწესებულებას, რომელიც თავის საქმიანობას ახორციელებს დამოუკიდებლად. სამსახური ფუნქციონირებს“ოფიციალური სტატისტიკის შესახებ” საქართველოს 2023 წლის 31 მაისის კანონის საფუძველზე.

ამავე დროს, საქსტატის საქმიანობა ეფუძნება ოფიციალური სტატისტიკის ძირითად პრინციპებს.  

1. მნიშვნელოვნობა, ობიექტურობა, საყოველთაო ხელმისაწვდომობა - ოფიციალური სტატისტიკა არის დემოკრატიული საზოგადოების საინფორმაციო სისტემის აუცილებელი ელემენტი, რომელიც ხელისუფლების ორგანოებს, ეკონომიკის სუბიექტებსა და საზოგადოებას ქვეყნის სოციალური, ეკონომიკური, დემოგრაფიული და ბუნებრივი გარემოს მდგომარეობის ამსახველი სტატისტიკური მონაცემებით უზრუნველყოფს. ამ მიზნით და მოქალაქეთა მიერ საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლების განხორციელების უზრუნველსაყოფად ოფიციალური სტატისტიკის მწარმოებლები მიუკერძოებლად ამზადებენ და ავრცელებენ პრაქტიკული ღირებულების მქონე სტატისტიკურ მონაცემებს;
2. პროფესიული სტანდარტებისა და ეთიკის დაცვა - ოფიციალური სტატისტიკისადმი ნდობის შესანარჩუნებლად ოფიციალური სტატისტიკის მწარმოებლებმა სტატისტიკური მონაცემების შეგროვების, დამუშავების, შენახვისა და წარდგენის მეთოდებთან და პროცედურებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებები მხოლოდ პროფესიული მოსაზრებების შესაბამისად, მეცნიერული პრინციპებისა და პროფესიული ეთიკის გათვალისწინებით უნდა მიიღონ;
3. ანგარიშვალდებულება და გამჭვირვალობა - სტატისტიკური მონაცემების სწორი ინტერპრეტაციის ხელშეწყობისათვის ოფიციალური სტატისტიკის მწარმოებლებმა ინფორმაცია სტატისტიკურ წყაროებთან, მეთოდებთან და პროცედურებთან დაკავშირებული მეცნიერული სტანდარტების შესაბამისად უნდა წარადგინონ;
4. სტატისტიკური მონაცემების მცდარი გამოყენების თავიდან აცილება - სტატისტიკური მონაცემების მცდარი ინტერპრეტაციის ან არასწორად გამოყენების შემთხვევაში ოფიციალური სტატისტიკის მწარმოებლებს აქვთ მათი განმარტების უფლება;
5. სტატისტიკური წყაროს არსებობა - სტატისტიკური მიზნებისათვის მონაცემები შეიძლება შეგროვდეს ყველა სახის წყაროდან – სტატისტიკური გამოკვლევებიდან ან/და ადმინისტრაციულ ორგანოებში არსებული ინფორმაციიდან. სტატისტიკის მწარმოებელმა სტატისტიკური წყარო ხარისხის, დროულობის, დანახარჯებისა და რესპონდენტის დატვირთვის გათვალისწინებით უნდა შეარჩიოს;
6. კონფიდენციალურობა - ოფიციალური სტატისტიკის მწარმოებლის მიერ სტატისტიკური მიზნებისათვის შეგროვებული, ფიზიკური და იურიდიული პირების შესახებ მონაცემები მკაცრად კონფიდენციალურია და მხოლოდ სტატისტიკური მიზნებისათვის გამოიყენება;
7. საკანონმდებლო ბაზის საჯაროობა - კანონმდებლობა, ნორმები და ზომები, რომელთა ფარგლებშიც ფუნქციონირებს ოფიციალური სტატისტიკის სისტემა, საჯაროა;
8. ეროვნული კოორდინაცია - ოფიციალური სტატისტიკის მწარმოებლებს შორის კოორდინაციას არსებითი მნიშვნელობა აქვს ქვეყანაში ოფიციალური სტატისტიკის ეროვნული სისტემის მდგრადობისა და ეფექტიანობის მისაღწევად;
9. საერთაშორისო სტანდარტების გამოყენება - ოფიციალური სტატისტიკის მწარმოებლის მიერ საერთაშორისო ცნებების, კლასიფიკაციებისა და მეთოდების გამოყენება ხელს უწყობს ოფიციალური სტატისტიკის სისტემების შეთანხმებულობასა და ეფექტიანობას;
10. საერთაშორისო თანამშრომლობა - ოფიციალური სტატისტიკის სფეროში ორმხრივი და მრავალმხრივი თანამშრომლობა ხელს უწყობს ოფიციალური სტატისტიკის სისტემების გაუმჯობესებას.

პრინციპების გათვალისწინებით, ოფიციალური სტატისტიკის ეფექტიანი წარმოებისათვის საქსტატი მჭიდროდ თანამშრომლობს საერთაშორისო და ადგილობრივ ორგანიზაციებთან.

სტატისტიკის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის მიზანია საერთაშორისო პრაქტიკისა და მეთოდოლოგიის დამკვიდრება და შესაბამისი გამოცდილების გაზიარება ამ სფეროში მოქმედ საერთაშორისო ორგანიზაციებთან დადებული ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების საფუძველზე. ხოლო, ადგილობრივ ორგანიზაციებთან თანამშრომლობა გულისხმობს საქსტატის თანამშრომლობას და კოორდინირებულ მუშაობას სტატისტიკის მწარმოებელ ორგანოებთან სტატისტიკის ეფექტიანი წარმოების მიზნით.

სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის რეფორმირებამ უნდა უზრუნველყოს სტატისტიკური ორგანოს დამოუკიდებლობის მაღალი ხარისხი. დამოუკიდებლობის ფართოდ დეკლარირება აუცილებელია სტატისტიკური სამსახურისათვის ნდობის მანდატის მოსაპოვებლად და ძირითადი ფუნქციის განსახორციელებლად შეუფეხებლად მიაწოდოს სასარგებლო, მაღალი ხარისხის ინფორმაცია საზოგადოებას, გადაწყვეტილების მიმღებ პირებს, ანალიტიკოსებს და პოლიტიკოსებს, როგორც სამთავრობო წრეებში, ისე მის ფარგლებს გარეთ. გაეროს სტატისტიკური კომისიის [1] მიერ შემუშავებულ ოფიციალური სტატისტიკის ფუნდამენტურ პრინციპებში ასახულია, რომ “ოფიციალური სტატისტიკისადმი ნდობის შესანარჩუნებლად სტატისტიკურმა სააგენტოებმა გადაწყვეტილება უნდა მიიღონ პროფესიული მოსაზრებებიდან გამომდინარე, რაც დაემყარება სტატისტიკურ მონაცემთა შეგროვების, დამუშავების, შენახვისა და წარდგენის მეცნიერულ პრინციპებს, პროფესიულ ეთიკას”. ოფიციალური სტატისტიკის ფუნდამენტური პრინციპების გათვალისწინება უმნიშვნელოვანესი სახელმძღვანელო პრინციპი იყო კანონის შემუშავების და შესაბამისად, საქსტატის ჩამოყალიბების პროცესში.

საქსტატის ძირითადი ფუნქციებია: 

1.  სტატისტიკის სფეროში ერთიანი პოლიტიკის შემუშავება და ტერიტორიულ და სტატისტიკის მწარმოებელ სხვა ორგანოებთან კოორდინირებული მუშაობის უზრუნველყოფა;
2.  სტატისტიკურ სამუშაოთა პროგრამის შემუშავება;
3.  სტატისტიკური სამუშაოების პროგრამის ფარგლებში განსაზღვრული სტატისტიკური საქმიანობა წარმოება, რომელიც მოიცავს:
   • სტატისტიკური კვლევების ჩატარებას;
   • ადმინისტრაციულ მონაცემთა დამუშავებას ექსკლუზიურად, სტატისტიკური მიზნით;
   • დაკვირვების ერთეულის შესახებ მონაცემთა დამუშავებას;
   • სტატისტიკური მონაცემების გამოქვეყნებასთან დაკავშირებული გრაფიკის შემუშავებას და მისი საჯაროობის უზრუნველყოფას;
   • გამოქვეყნებული გრაფიკის მიხედვით სტატისტიკური მონაცემების გავრცელებას და ყველა მომხმარებლისათვის მათი თანაბარი ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას;
   • საერთაშორისო ანალოგების შესაბამისი სტატისტიკური მეთოდოლოგიისა და სტანდარტების შემუშავებას და მათი დანერგვის ხელშეწყობას;
4. მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის ჩატარება;
5. ყოველწლიური საქმიანობის ანგარიშის მომზადება;
6. სტატისტიკის ტერიტორიული ორგანოების შექმნა და მათი სამოქმედო არეალების განსაზღვრა.

საქსტატს ხელმძღვანელობს აღმასრულებელი დირექტორი, რომელიც იმავ დროულად არის საქსტატის საბჭოს თავმჯდომარე. მას საქსტატის საბჭოს წარდგინებით საბჭოს წევრთაგან 4 წლის ვადით თანამდებობაზე ნიშნავს და თანამდებობიდან ათავისუფლებს საქართველოს პრემიერ-მინისტრი. აღმასრულებელ დირექტორს ჰყავს არანაკლებ ერთი მოადგილისა, რომელიც ასრულებს დირექტორის მოვალეობებს მისი არყოფნის შემთხვევაში.

აღმასრულებელი დირექტორის ფუნქციებია: 

1. საქსტატის ხელმძღვანელობა;
2. სტატისტიკური სტანდრტებისა და მეთოდოლოგიის შემუშავება და სტატისტიკის საბჭოსათვის დასამტკიცებლად წარდგენა;
3. სტატსამუშაოთა პროგრამის შემუშავება და საქართველოს მთავრობისთვის დასამტკიცებლად წარდგენა;
4. მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი მეთოდოლოგიის შემუშავება და სტატისტიკის საბჭოსათვის დასამტკიცებლად წარდგენა;
5. მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის პროგრამის შემუშავება და მოსახლეობის აღწერის საკოორდინაციო სამთავრობო კომისიისათვის დასამტკიცებლად წარდგენა;
6. საქსტატის საშტატო განრიგისა და სახელფასო ფონდის შემუშავება და საქსტატის საბჭოსათვის დასამტკიცებლად წარდგენა;
7. საქსტატის აპარატის თანამშრომელთა თანამდებობაზე დანიშვნა და თანამდებობიდან გათავისუფლება;
8. სტატსამუშაოთა პროგრამის შესაბამისად საქსტატის ბიუჯეტის პროექტის შემუშავება;
9. საქსტატის ყოველწლიური საქმიანობის ანგარიშის საქართველოს მთავრობისთვის და პარლამენტისათვის წარდგენა;
10. საქსტატის საბჭოს მიერ დამტკიცებული ყოველწლიური საქმიანობის ანგარიშის საჯაროობის უზრუნველყოფა;
11. საქსტატის დებულებითა და საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული სხვა ფუნქციების შესრულება.

საქსტატის ეფექტური საქმიანობის უზრუნველყოფის მიზნით აღმასრულებელ დირექტორს შეუძლია საქსტატის საბჭოს რეკომენდაციების გათვალისწინებით მოიწვიოს უცხოელი ან ადგილობრივი ექსპერტები შესაბამისი ხელშეკრულების საფუძველზე.

საქსტატთან ფუნქციონირებს საქსტატის საბჭო, რომელიც შედგება შვიდი წევრისგან და საბჭოს თავმჯდომარისგან. საბჭოს სამი წევრიდან ერთი არის საქართველოს ეროვნული ბანკის წარმომადგენელი, ერთი – საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს წარმომადგენელი, ხოლო ერთი – საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს წარმომადგენელი. მათ კანდიდატურებს საქართველოს პრემიერ-მინისტრს დასამტკიცებლად წარუდგენენ შესაბამისი უწყებების ხელმძღვანელები. საბჭოს დანარჩენი ხუთი წევრი არ არის საჯარო მოსამსახურე. მათ თანამდებობაზე ნიშნავს საქართველოს პრემიერ-მინისტრი საქართველოს პარლამენტის თანხმობით, ,,ოფიციალური სტატისტიკის შესახებ’’ კანონით დადგენილი წესით.

საბჭოს საქმიანობა მრავალმხრივია, კერძოდ ის ითვალისწინებს როგორც სტატისტიკურ საქმიანობასთან დაკავშირებული შესაბამისი რეკომენდაციების წარდგენას, ასევე საქსტატის ყოველწლიური საქმიანობის ანგარიშის განხილვასა და დამტკიცებას, საქსტატის მიერ შემუშავებული სტატისტიკური სტანდარტებისა და მეთოდოლოგიის განხილვას, რეკომენდაციების მომზადებასა და დამტკიცებას ან საერთაშორისო სტანდარტებისა და მეთოდოლოგიის აღიარებას, საბჭოს დებულების შემუშავებასა და დამტკიცებას, რომელშიც უნდა განისაზღვროს საბჭოს მუშაობისა და გადაწყვეტილების მიღების პროცედურები.

საბჭოს წევრისა და აღმასრულებელი დირექტორის უფლებამოსილებათა შეწყვეტას შეიძლება გააჩნდეს შემდეგი საფუძვლები:  

1. პირადი განცხადება;
2. სასამართლოს მიერ ქმედუუნაროდ ცნობა, უგზო-უკვლოდ დაკარგულად აღიარება ან გარდაცვლილად გამოცხადება;
3. მის მიმართ სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენის კანონიერ ძალაში შესვლა;
4. გარდაცვალება.
5. საბჭოს წევრ საჯარო მოსამსახურის შემთხვევაში:
   • ა) ინტერესთა შეუთავსებლობის შესახებ საქართველოს კანონმდებლობის მოთხოვნების დარღვევა;
   • ბ) საჯარო სამსახურში შესაბამის თანამდებობაზე საქმიანობის შეწყვეტა;
6. საბჭოს წევრ არა საჯარო მოსამსახურის შემთხვევაში:
   • ა) საბჭოს წევრობის უფლებამოსილების ვადის გასვლა;
   • ბ)არასაპატიო მიზეზით 2 თვის განმავლობაში საბჭოს წევრობის უფლებამოსილების განუხორციელებლობა;
   • გ) საჯარო სამსახურში თანამდებობის დაკავება;
7. საქსტატის აღმასრულებელი დირექტორის შემთხვევაში:
   • ა) ინტერესთა შეუთავსებლობის შესახებ საქართველოს კანონმდებლობის მოთხოვნების დარღვევა;
   • ბ) აღმასრულებელი დირექტორის თანამდებობაზე უფლებამოსილების ვადის გასვლა.

საბჭოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტა ხდება საქართველოს პრემიერ-მინისტრის ბრძანებით.

აღმასრულებელ დირექტორს თანამდებობიდან ათავისუფლებს საქართველოს პრემიერ-მინისტრი.

2015 წლის საკანონმდებლო ცვლილების შედეგად, საქსტატთან ფუნქციონირებს მრჩეველთა საბჭო. რომელიც შედგება, სტატისტიკის ან მომიჯნავე დარგებში პრაქტიკული ან სამეცნიერო მუშაობის გამოცდილების მქონე არანაკლებ 8 წევრისგან. საბჭოს ხელმძღვანელობს თავმჯდომარე - საქსტატის აღმასრულებელი დირექტორი. საქსტატის საბჭოს გადაწყვეტილებით, მრჩეველთა საბჭოს თავმჯდომარედ შეიძლება აირჩეს საქსტატის საბჭოს ის წევრი რომელიც არ არის საჯარო მოხელე. მრჩეველთა საბჭოს წევრებს თანამდებობაზე ნიშნავს აღმასრულებელი დირექტორი, თავისი უფლებამოსილების ვადით. 
საქსტატის მრჩეველთა საბჭოს ფუნქციებია:
ა) საქსტატისათვის სტატისტიკურ საქმიანობასთან დაკავშირებით კონსულტაციის გაწევა და კომპეტენციის ფარგლებში რეკომენდაციების წარდგენა; 
ბ) სტატისტიკური სამუშაოების პროგრამის პროექტის ანალიზი და რეკომენდაციების შემუშავება; 
გ) სტატისტიკურ საქმიანობაში გამოსაყენებელი სტატისტიკური სტანდარტებისა და მეთოდოლოგიის მეცნიერული ანალიზი და საბჭოსათვის რეკომენდაციების მომზადება; 
დ) სტატისტიკური საქმიანობის თანამედროვე მეთოდების განხილვა, სტატისტიკური მეთოდოლოგიის სრულყოფასთან დაკავშირებით საბჭოსათვის კონსულტაციის გაწევა და წინადადებების წარდგენა; 
ე) ამ კანონითა და საბჭოს დებულებით გათვალისწინებული სხვა საქმიანობა. 
საქსტატის მრჩეველთა საბჭოს გადაწყვეტილება სარეკომენდაციო ხასიათისაა. 

ოფიციალური სტატისტიკის მწარმოებელი სხვა ორგანოს, კერძოდ კი, საქართველოს ეროვნული ბანკის ფუნქციაა „საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრული ფუნქციის საფუძველზე ოფიციალური სტატისტიკის სფეროში სტატისტიკის წარმოება საერთაშორისო სტანდარტებისა და მეთოდოლოგიის შესაბამისად.

სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები, საჯარო სამართლის იურიდიული პირები და სხვა ადმინისტრაციული ორგანოები თავიანთი საქმიანობის მიზნების, ამოცანებისა და მოვალეობების გათვალისწინებით აწარმოებენ ოფიციალურ სტატისტიკას საბჭოს მიერ დამტკიცებული/აღიარებული საერთაშორისო ანალოგების შესაბამისი მეთოდოლოგიისა და სტანდარტების საფუძველზე.

საქსტატი უზრუნველყოფს ოფიციალური სტატისტიკის მწარმოებელ ორგანოებთან კოორდინირებულ მუშაობას, გასცემს რეკომენდაციებს სტატისტიკის წარმოებისათვის საჭირო სტატისტიკური სტანდარტებისა და მეთოდოლოგიის შესახებ, ახორციელებს სტატისტიკის წარმოების მიზნით ადმინისტრაციულ ორგანოებში არსებული ინფორმაციის გაცვლის კოორდინაციას და ხელს უწყობს დამტკიცებული სტატისტიკური სტანდარტებისა და მეთოდოლოგიის ეფექტიან იმპლემენტაციას.

საქსტატი უფლებამოსილია ადმინისტრაციული ორგანოებისაგან და სხვა ფიზიკური და იურიდიული პირებისაგან მოითხოვოს და მიიღოს თავისი ფუნქციების შესასრულებლად საჭირო ყველა სტატისტიკური და სხვა ინფორმაცია (მათ შორის, კონფიდენციალური).

ადმინისტრაციული ორგანოები ვალდებული არიან მოთხოვნის საფუძველზე, საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად მიაწოდონ საქსტატს მათ ხელთ არსებული ინფორმაცია (მათ შორის, კონფიდენციალური) ფიზიკური და კერძო სამართლის იურიდიული პირების შესახებ.

თუ საქართველოს კანონმდებლობით სხვა რამ არ არის დადგენილი, მეწარმეთა და არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების რეესტრში რეგისტრირებული პირები ვალდებული არიან, საქსტატის წერილობითი, მათ შორის, ელექტრონული სახით, მოთხოვნის შემთხვევაში მატერიალური ან ელექტრონული სახით წარუდგინონ მას მათ ხელთ არსებული ინფორმაცია, მათ შორის, კონფიდენციალური.საქსტატისათვის ინფორმაციის წარუდგენლობის შემთხვევაში მეწარმეთა და არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების რეესტრში რეგისტრირებულ პირებს დაეკისრებათ პასუხისმგებლობა საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით დადგენილი წესით

სტატისტიკური მონაცემები საჯაროა, გარდა იმ მონაცემებისა, რომლებითაც შესაძლებელია დაკვირვების ერთეულის იდენტიფიცირება.

სტატისტიკური მონაცემები, გარდა მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის სტატისტიკური მონაცემებისა, მატერიალური ფორმით ინახება მათ სრულად გამოქვეყნებამდე, ხოლო ელექტრონული ფორმით – 20 წლის განმავლობაში.

საქსტატი სტატისტიკური სამუშაოების პროგრამის ფარგლებში: 

• უსასყიდლოდ უზრუნველყოფს სტატისტიკური მონაცემების ელექტრონული ფორმით მიწოდებას ყველა მომხმარებლისათვის;
• სასყიდლით უზრუნველყოფს ბეჭდური სტატისტიკური პუბლიკაციების მიწოდებას ყველა მომხმარებლისათვის, გარდა ადმინისტრაციული ორგანოებისა.

სტატისტიკური სამუშაოების პროგრამის ფარგლებს გარეთ, ხელშეკრულების საფუძველზე შესრულებული სტატისტიკური სამუშაოებიდან მიღებული შემოსავალი განისაზღვრება შესაბამისი ხელშეკრულებით.

ოფიციალური სტატისტიკის წარმოების მიზნით შეგროვებული მონაცემები კონფიდენციალურია, თუ ისინი იძლევა დაკვირვების ერთეულის იდენტიფიცირების საშუალებას ან თუ მათი მეშვეობით შესაძლებელია ამგვარი მონაცემების დადგენა.

დაუშვებელია კონფიდენციალური სტატისტიკური მონაცემების გაცემა და გავრცელება ან მათი არასტატისტიკური მიზნით გამოყენება, გარდა საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული გამონაკლისებისა.

ოფიციალური სტატისტიკის წარმოებისას სავალდებულოა საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესებით საიდენტიფიკაციო მონაცემების, მათ შორის, ასეთი მონაცემების შემცველი სტატისტიკური კვლევის ამსახველი კითხვარების განადგურება ან განცალკევებით შენახვა.

დაუშვებელია საქსტატის ორგანოებში დასაქმებულთა მიერ სტატისტიკური კვლევის მიზნით შეგროვებული და დამუშავებული კონფიდენციალური სტატისტიკური მონაცემების გამოყენება და გავრცელება, მათ შორის, პირადი მიზნით, აკადემიური, სამეცნიერო და სხვა საქმიანობისათვის.

საქსტატის ორგანოები ვალდებული არიან უზრუნველყონ უტყუარი სტატისტიკური მონაცემების გავრცელება.

საქსტატის ორგანოებში დასაქმებულთა მიერ ამ კანონის დებულებათა დარღვევა გამოიწვევს დისციპლინურ პასუხისმგებლობას.

ბრალეულობის ან/და მიყენებული ზიანის გათვალისწინებით საქსტატის აღმასრულებელი დირექტორი ახორციელებს შემდეგი დისციპლინური სახდელების შეფარდებას: გაფრთხილება, ხელფასის დაკავება ან/და სამსახურიდან განთავისუფლება.